قدرت و امكانات زبان تركي

• هماهنگي اصوات يكي از زيباترين خصوصيات زبان تركي است كه باعث راحتي تلفظ و خوش آهنگي آن مي شود. در زبان تركي صداهاي خشن (O,U,A,I) و صداهاي نازك (Ö,Ü,E,Ə,İ) نمي توانند در ريشه يك كلمه با هم مخلوط شوند و با همان ترتيب فوق در كلمه مي آيند مانند: Gözəllik و Ayrılık. كلمات خارجي نيز حتي المقدور تحت تأثير اين قانون جالب قرار مي گيرند مانند كلمه عربي حسين (Hoseyn) كه در تركي Hüseyn و كلمه عربي عباس (Əbbas) كه در تركي (Abbas) گفته مي شود. تركها هنگام فارسي صحبت كردن نيز ناخودآگاه از اين قانون طبيعي پيروي مي كنند.

• پسوندهاي تركي بسيار غني و متنوع است و امكان لغت سازي و غناي لغوي اين زبان را بالا مي برد. پسوندهايي نظير: چي، لي، سيز، ليق و ...

• در زبان تركي كلماتي با اختلاف جزيي در معاني موجود است كه در فارسي نيست، مثلاً براي انواع دردها كلمات: آغري، آجي، سيزي، يانقي، زوققو، سانجي، گؤينمك، گيزيلدمك و اينجيمك بكار مي رود كه هركدام درد بخصوصي را بيان ميكنند.

• كلمات تركي بر خلاف فارسي انعطاف زيادي براي اصطلاح سازي دارند، بعنوان مثال: از كلمه ديل به معناي زبان در تركي 36 اصطلاح و تعبير موجود است: ديل آچماق، ديل-آغيز ائتمك، ديلي توتماق و ...

• علاوه بر غناي لغوي، تحرك و قابليت لغت سازي، بيان مفاهيم جديد و غناي مفاهيم مجرد و همچنين تنوع بيان و قدرت بيان و تفاوت هاي جزئي كلام از ديگر عوامل غناي زبان تركي است. به همين دليل و به اعتراف زبان شناسان، نثر زبان تركي براي بيان انديشه و مفاهيم و موضوعات مختلف علمي و فلسفي و اجتماعي رساتر و مناسب تر از بسياري زبان هاي ديگر است. مفاهيم و انديشه هايي را كه در تركي مي توان با يك جمله بيان كرد، جملات و شرح مفصلي را در زبان هاي ديگر ايجاب مي كند.

• افعال تركي از نظر وجوه و زمان هاي متعدد بسيار غني است، تركيب اين وجوه و زمان ها منجر به 50 شكل مختلف براي بيان حالات مختلف مي گردد. مثلاًدر فارسي به جاي هر دو حالت (گليرديم و گلرديم) فعل (مي آمدم) بكار مي رود، يا براي حالت هايي چون (گلجكديم = قرار بود بيايم) و ( گلسيديم = اگر مي آمدم) در فارسي افعال مستقل و واحدي وجود ندارد.

• افعال تركي همه با قاعده اند، جز فعل ناقص (ايمك) به معني بودن.
• افعال متعدي در تركي به سادگي با اضافه كردن پسوند به افعال لازم ساخته مي شود: اوخشاماق=شبيه بودن اوخشاتماق= تشبيه كردن.
افعال متعدي درجه دو و درجه سه نيز در تركي قابل ساخت است:

وورماق=زدن (متعدي) ووردورماق=بوسيله كسي زدن(متعدي درجه دو) ووردوتدورماق=وسيله زدن كسي را فراهم كردن(متعدي درجه سه).
• تركيب پسوندها و حالات افعال در تركي به خلق كلماتي منجر مي شود كه بيان آنها در فارسي با يك يا چند جمله مقدور است. مثال: سئويشديرمه لي ييك (يك فعل در تركي)= آنها را بايد وادار كنيم كه همديگر را دوست داشته باشند ( دو جمله در فارسي).